Kennisdossier: Veiligheid in de badkamer

Van tanden poetsen en haren kammen tot een verfrissende douche of een uitgebreid bad: in de badkamer breng je dagelijks al snel flink wat tijd door. In alle situaties wil je dat de badkamer een plek is waar je deze dagelijkse routines veilig kan doen, zeker als je een beperking hebt of minder mobiel bent door bijvoorbeeld ziekte of ouderdom. In dit kennisdossier geven we je uitgebreide informatie over veiligheid in de badkamer.

Inhoudsopgave

Veilige badkamer instapbad

Belang van een veilige badkamer

De badkamer is dé plek in huis waar veel mensen vallen. Bijvoorbeeld doordat ze slippen of glijden over een vochtige vloer, struikelen over een opstapje of blijven haken aan een kleed.

Het hebben van een veilige badkamer is voor iedereen belangrijk, maar zeker als je een groter risico loopt op uitglijden of vallen, bijvoorbeeld door een beperking of een verminderde mobiliteit door ziekte of ouderdom. Daarom is het belangrijk om extra aandacht te besteden aan veiligheid en veiligheidsvoorzieningen in de badkamer.

Wat is het effect van een veilige badkamer?

Heb je een beperking, ben je minder mobiel door ziekte of ouderdom, of loop je anderszins meer risico op vallen? Dan is de badkamer een plek waar je kwetsbaarder bent en je misschien minder op je gemak voelt. Door de badkamer veilig in te richten, verminder je de kans op vallen en andere ongelukken. Dat is niet alleen bevorderlijk voor je fysieke gezondheid, maar ook voor je mentale welzijn.

Fysieke gezondheid

  • Met een veilige badkamer die afgestemd is op jouw behoeften, kan je het risico op vallen verminderen. Je hebt minder kans op ernstig letsel.
  • Betere hygiëne: Een veilige badkamer geeft vertrouwen bij het uitvoeren van je dagelijkse routines: tandenpoetsen, wassen, douchen, badderen. Dit zorgt ervoor dat je je schoon voelt en het draagt bij aan het voorkomen van infecties en ziekten.

Mentale gezondheid

  • Zelfstandig wonen in een levensloopbestendige woning met een veilige badkamer stelt mensen in staat om hun onafhankelijkheid te behouden en zelfstandig taken uit te voeren. Dit draagt bij aan het gevoel van eigenwaarde en zelfrespect.
  • Goede hygiëne heeft ook een positief effect op de mentale gezondheid. Een ontspannende bad- of douchesessie heeft een positief, en soms zelfs therapeutisch, effect op de gemoedstoestand.

Een valpartij: hoe groot is de impact?

Een valpartij kan een enorme impact hebben op jou als persoon en op de maatschappij. Na een val komen veel kwetsbare mensen in een neerwaartse spiraal, wat de kwaliteit van leven negatief beïnvloedt. Angst, onzekerheid, minder mobiel zijn, eenzaamheid, afhankelijk zijn van zorg en niet meer zelfstandig thuis kunnen wonen zijn directe gevolgen van een val. Daarnaast hebben valongelukken en ook een grote maatschappelijke impact door de druk op de zorg en de zorgkosten, denk aan de spoedeisende hulp, verpleeghuiszorg, WMO, thuiszorg en mantelzorg. 

Aan een val kan je fysieke verwondingen overhouden, denk aan een kneuzing of een botbreuk. Voor senioren en mensen met bestaande gezondheidsproblemen kan zo’n verwonding ernstige gevolgen hebben en het herstel bemoeilijken. Soms (bij 3,7% van alle sterfgevallen in Nederland in 2022) heeft een val zelfs de dood tot gevolg. Hiermee is vallen de meest voorkomende niet-natuurlijke doodsoorzaak in Nederland. Na een val kan je bang zijn om opnieuw te vallen, dit noemen we ook wel valangst. Hierdoor kan je terughoudend zijn of aarzelen bij het uitvoeren van dagelijkse activiteiten. Dit kan leiden tot een afname van de mobiliteit en een afname van de kwaliteit van leven.

Oorzaken en risico’s

Iedereen kan vallen of uitglijden in de badkamer, maar 65-plussers hebben over het algemeen een verhoogd risico. Volgens VeiligheidNL komt er iedere 4 minuten een 65-plusser op de spoedeisende hulp vanwege een val. Ook hebben ouderen een grotere kans om te overlijden door een val: dagelijks overlijden 16 mensen door een val. In 2022 was hiervan 43 procent tachtiger en 36 procent was negentig jaar of ouder (bron: CBS). 

Naast ouderen hebben ook mensen met een voorgeschiedenis van eerdere val-ongelukken meer kans op een val. Er is sprake van een verhoogd valrisico bij ouderen die in de afgelopen 12 maanden minstens 2 keer zijn gevallen of 1 keer zijn gevallen én moeite hebben met bewegen, lopen of balans houden.

Verhoogde kans op een val

Valongevallen bij ouderen worden veroorzaakt door (een combinatie aan) factoren:

  • Lichamelijke factoren (bijvoorbeeld verminderde spierkracht en conditie, zichtproblemen, duizeligheid)
  • Omgevingsfactoren (bijvoorbeeld obstakels, natte vloer in de badkamer, verkeerd gebruik van loophulpmiddelen, verkeerde schoenen)
  • Gedrag/leefstijl (bijvoorbeeld inactiviteit, angst om te vallen, medicijngebruik)
veiligheid in de badkamer

Lichamelijke factoren

Er zijn een aantal lichamelijke factoren die het risico op vallen kunnen vergroten. Het identificeren en aanpakken van deze risicofactoren kan helpen om het valrisico te verminderen. Hieronder zetten we ze op een rij:

  • Evenwichtsproblemen (veroorzaakt door ziekte of een evenwichtsstoornis) kunnen leiden tot tijdelijke evenwichtsproblemen waardoor het risico op vallen toeneemt;
  • Gewrichtsaandoeningen, zoals artrose of reumatoïde artritis. Mensen met gewrichtsaandoeningen ervaren vaak pijn, stijfheid en verminderde mobiliteit, wat het evenwicht kan beïnvloeden;
  • Spierziekten of degeneratieve aandoeningen kunnen leiden tot verminderde kracht en controle in de spieren. Het kan hierdoor moeilijker zijn om het evenwicht te bewaren;
  • Oogproblemen, zoals beperkt zicht en slechte diepteperceptie, zorgen ervoor dat het lastiger is om obstakels te zien en te vermijden. Dit verhoogt de kans op struikelen;
  • Gehoorproblemen spelen ook buitenshuis een rol. Mensen met een verminderd vermogen om waarschuwingsgeluiden te horen, kunnen minder goed anticiperen op naderend verkeer en voetstappen. Dit kan het risico op onverwachte valpartijen vergroten;
  • Voetaandoeningen, zoals hielspoor, voetpijn of een slechte voetboog verhogen de kans op vallen. Ook slecht passende schoenen met die onvoldoende ondersteuning bieden dragen bij aan een verminderde stabiliteit;
  • Neurologische aandoeningen, zoals de ziekte van Parkinson, beroertes of multiple sclerose kunnen zorgen voor gevoelloosheid, tintelingen of verminderd gevoel in de voeten;
  • Psychische aandoeningen beïnvloeden de aandacht, concentratie en de reactietijd. Onoplettendheid of impulsieve acties kunnen leiden tot een verhoogd valrisico;
  • Aangeboren aandoeningen, zoals spina bifida of cerebrale parese, zorgen voor fysieke beperkingen en verminderde spiercontrole. 

Omgevingsfactoren 

Omgevingsfactoren kunnen de kans op vallen vergroten. Denk hierbij aan:

  • Gladde vloeren
  • Natte oppervlaktes
  • Oneffen oppervlakken (zoals drempels en opstapjes)
  • Losse badmatten
  • Gebrek aan goede verlichting 
  • Verkeerd gebruik van loophulpmiddelen 
  • Verkeerd schoeisel
  • Slecht ontworpen badkamer indeling (te weinig ruimte om te manoeuvreren)
  • Gebrek aan stoelen of zitplaatsen

Gedrag/leefstijl

Gedrag en leefstijl worden vaak onderschat als het gaat om de risico’s op vallen. Inactiviteit – het gebrek aan beweging - is één van de gedragsfactoren die ervoor zorgen dat je een hoger risico loopt op vallen. Als je bijvoorbeeld na een operatie (tijdelijk) minder mobiel bent, heb je meer kans om te vallen. 

Bepaalde medicijnen of (overmatig) alcoholgebruik kunnen duizeligheid of slaperigheid veroorzaken en het evenwicht en de coördinatie beïnvloeden, wat resulteert in een verhoogd risico op vallen.

wandgrepen in de badkamer

Wat kan je doen om een valpartij te voorkomen?

Vallen is een groot (maatschappelijk) probleem. Gelukkig is er veel bekend over hoe je vallen kunt voorkomen. Het begint bij het herkennen van factoren die bijdragen aan een hoger valrisico. We weten inmiddels dat mensen met een lichamelijke beperking, verminderde mobiliteit en senioren in de risicogroep vallen. Vanuit hier kunnen we onderzoeken wat er nodig is om het valrisico te verlagen: van lichamelijke oplossingen, zoals het verbeteren van je houding en evenwicht, tot aanvullende maatregelen, zoals aanpassingen in de badkamer. 

Lichamelijke maatregelen

In beweging blijven is de beste valpreventie. Denk bijvoorbeeld aan het doen van spieroefeningen, het trainen van flexibiliteit (stretchen) of oefeningen die helpen om je evenwicht te verbeteren (bijvoorbeeld balanceren op één been). Ook regelmatig wandelen, fietsen of tuinieren zijn mooie manieren om in beweging te blijven en je conditie op peil te houden.

Door te bewegen voel je je lichamelijk én geestelijk fit, ook op je oude dag. Bewegen helpt daarnaast om langer zelfstandig te leven en verkleint de kans dat je valt. Een fysiotherapeut of oefentherapeut kan je helpen om jouw mobiliteit en evenwicht te beoordelen en de juiste oefeningen uit te voeren om je balans en flexibiliteit te verbeteren. 

Daarnaast organiseren veel gemeenten speciale beweegactiviteiten voor ouderen, maar ook een tv-programma als Nederland in Beweging is een laagdrempelige manier om in beweging te komen én te blijven. 

Ook het bewaken van medicatiegebruik, het aanpakken van visuele beperkingen en problemen met de voeten zijn oplossingen die direct invloed hebben op het voorkomen van een valpartij in huis. 

Tot slot helpt het letten op je voeding en vochtinname, het behandelen van onderliggende ziektes, aanpakken van psychologische aandoeningen en educatie indirect mee aan het voorkomen van valpartijen. 

Valpreventie training

We doen van alles om gezond te blijven; gezond eten, sporten, niet roken en drinken, mediteren. Ook een cursus valpreventie mag in dit rijtje niet ontbreken. Valpreventie richt zich op het wegnemen van risicofactoren. VeiligheidNL heeft drie verschillende beweegtrainingen ontwikkeld voor thuiswonende ouderen van 65 jaar of ouder met een verhoogd valrisico. Deze valpreventietrainingen worden aangeboden door gecertificeerde zorgprofessionals, denk aan fysiotherapeuten, oefentherapeuten, MBvO-docenten en sport- en beweegleiders voor senioren. 

In Balans

Tijdens “In Balans” gaan ouderen in een groep, en onder begeleiding van een gecertificeerde zorgprofessional aan de slag om de kans op een val zo klein mogelijk te maken.

Otago

Het “Otago”-oefenprogramma is vooral geschikt voor ouderen die al wat kwetsbaar zijn. Het programma richt zich op beenspierversterkende oefeningen, evenwichtsoefeningen en een wandelschema. Ze doen dit individueel thuis, of in een groep in de praktijk.

Vallen Verleden Tijd

“Vallen Verleden Tijd” is door de Sint Maartenskliniek ontwikkeld voor thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder met een verhoogd valrisico die 15 minuten kunnen lopen zonder loophulpmiddel. Onder begeleiding van een fysiotherapeut gaan ouderen in een groep aan de slag met een hindernisbaan, spelvormen en valtraining.

Op deze kaart vind je de gecertificeerde zorgaanbieders die een valpreventietraining van VeiligheidNL aanbieden.

Naast deze valpreventie-programma’s zijn er ook verschillende regionale cursussen die via fysiotherapeuten of (thuis)zorgorganisaties worden aangeboden. De meeste valpreventiecursussen bestaan uit een aantal groepslessen, waarin je aan de slag gaat met een betere balans, meer spierkracht en meer zelfvertrouwen. 

De meeste valpreventiecursussen en -trainingen worden eenmalig vergoed door de zorgverzekering. De maximale vergoeding hangt af van je aanvullende verzekering. Heb je een aanvullende verzekering voor fysiotherapie? Dan kan je meestal een aantal sessies met een fysiotherapeut laten vergoeden. Raadpleeg de voorwaarden van je zorgverzekering voor meer informatie. 

Hulpmiddelen tegen vallen

Ben je slecht ter been? Dan zijn er hulpmiddelen die je kunt inzetten zodat je stabieler bent, zoals wandelstokken, krukken of een rollator voor extra ondersteuning. Maar denk bijvoorbeeld ook aan het laten aanmeten van goed passende (eventueel orthopedische) schoenen met antislipzolen om de grip te verbeteren. Grote kans dat je niet altijd je schoenen in huis wilt dragen, zeker niet in de badkamer. Veilige (medische) pantoffels kunnen dan de uitkomst bieden. Deze comfortabele schoenen kun je eenvoudig aan- en uittrekken en hebben stevige antislipzolen. 

Ook kun je nadenken over het dragen van een persoonlijke alarmknop. Zeker wanneer je een verhoogd valrisico hebt, is dit het overwegen waard. Hiermee kun je, na een val, meteen je familie of zorgverleners oproepen. Een alarmknop draagt bij aan een veiligheidsgevoel.

Onze tips voor een levensloopbestendige badkamer

Een levensloopbestendige badkamer is zichtbaar én onzichtbaar voorbereid op alle fases van het leven. Hoe maak je de badkamer ‘levensloopbestendig’ en daarbij veiliger voor onder andere senioren, mensen met mobiliteitsproblemen en mindervaliden? In deze video geven we je tips voor een levensloopbestendige badkamer:

valveilige badkamer

Oplossingen in de badkamer zelf

Vallen in de badkamer kan gebeuren bij het staan, lopen, gaan zitten en opstaan. Door preventieve aanpassingen te doen in de badkamer kan je het risico op een val verkleinen.

Open indeling

Bij het ontwerpen en indelen van een nieuwe badkamer kan je al rekening houden met deze aanpassingen. Zorg dat de ruimte open en toegankelijk blijft, zodat de wastafel, de douche en het toilet goed bereikbaar blijven. Plaats een lage dorpel (of verwijder zelfs alle drempels) en laat eventueel de deur verbreden om de badkamer toegankelijk te maken voor een rolstoel of loophulpmiddel.

Inloopdouche

De grootste aanpassing die je kan doen om de badkamer levensloopbestendig te maken is het vervangen van het bad of de douchebak voor een inloopdouche zonder drempels. Dit is niet alleen ruimtelijk en stijlvol, maar ook erg praktisch. Doordat er geen hoge instap is, zoals bij een douchebak, is die veel beter toegankelijk. Houd er bij het plaatsen van kranen en accessoires rekening mee dat je een wand volledig vrij houdt, zodat je hier een douchestoel of andere hulpmiddelen (zoals een wandbeugel) kunt bevestigen. 

Antislip tegels

Gladde tegels zien er mooi uit, maar kunnen erg gevaarlijk worden als ze nat zijn. In een levensloopbestendige badkamer kan je daarom beter gebruikmaken van antislip vloertegels. Dit zijn tegels met een antislipwaarde van R10 of R11, waardoor de kans op uitglijden in de badkamer kleiner wordt, ook als de tegels nat worden.

Douchestoel of -kruk

Een douchestoel of -kruk zorgt ervoor dat je tijdens het douchen kan blijven zitten en uitrusten. Er bestaan douchestoelen voor montage aan de wand, maar er zijn ook losse douchestoelen en -krukken verkrijgbaar. Een andere oplossing is om een bankje in de douche te betegelen. Bevestig dan wel handgrepen in de buurt om het zitten en opstaan te vergemakkelijken.  

Verhoogd toilet

Met een verhoogd toilet kan je makkelijker gaan zitten en overeind komen. Dit kan met een staand toilet, maar het is nog beter om een wandtoilet te kiezen en deze wat hoger te plaatsen. Hierdoor kan je namelijk ook makkelijker schoonmaken in de badkamer.

Kleuren en verlichting

Heb je een visuele beperking? Dan kan het helpen om te kiezen voor vloertegels, muurtegels en sanitair in contrasterende kleuren. Hiermee vergroot je de zichtbaarheid. Ook een goede verlichting mag niet ontbreken in een veilige badkamer.

Veiligheidsartikelen in de badkamer

Naast grote aanpassingen zijn er ook (betaalbare) artikelen om de badkamer veiliger te maken zonder dat hier een ingrijpende verbouwing voor nodig is. Denk hierbij aan douchekrukken, het installeren van handgrepen aan de muur en aangepaste glijstangen. 

Valpreventie checklist

In onze valpreventie checklist vind je alle mogelijke aanpassingen terug voor het veiliger maken van jouw badkamer.

In bad:

☐ Badsteunen voor extra stabiliteit

☐ Badopstapje met leuning voor veilig in- en uitstappen

☐ Badplank voor een comfortabele zitplaats

☐ Badstoel voor zittend baden

☐ Badverkorter om de lengte van het bad te verminderen

☐ Badlift voor gecontroleerd in- en uitstappen

☐ Badzitje als opklapbare optie

☐ Zitbad als alternatief voor standaard baden

In de douche:

☐ Inloopdouche voor drempelloze toegang

☐ Douchezitje of -kruk voor zittend douchen

☐ Douchestoel (duwwagen) voor verplaatsbaarheid

☐ Douche-toiletstoel voor multifunctioneel gebruik

☐ Stevige handgrepen en wandbeugels voor extra ondersteuning

☐ Handdouche (als aanvulling op een regendouche) voor extra flexibiliteit

☐ Antislipdouchebak om uitglijden te voorkomen

Bij het toilet:

☐ Handgrepen en wandbeugels voor stabiliteit

☐ Verhoogde wc-bril voor gemakkelijk zitten en opstaan

☐ Douche-wc / Japans toilet voor verbeterde hygiëne

Algemene aanpassingen:

☐ Aangepaste wastafel voor rolstoelgebruikers

☐ Aangepaste kraan met hendels voor eenvoudiger gebruik

☐ Goede verlichting voor beter zicht

☐ Bewegingssensoren voor automatische verlichting

☐ Grote lichtschakelaars voor eenvoudige bediening

☐ Thermostaatkraan

☐ Kraanopener voor gemakkelijk gebruik

☐ Trippelstoel voor verplaatsing in de badkamer

☐ Wastafelbeugel voor extra ondersteuning

☐ Drempelhulp, drempelprofiel of verwijderen van drempels voor vlotte toegang

☐ Brede deuren voor rolstoeltoegankelijkheid

☐ Een badkamer- en toiletdeur die aan de buitenkant te openen is

☐ Antislipmatten om uitglijden op de vloer te voorkomen

☐ Noodoproepsysteem voor snelle hulp

☐ Afgeronde hoeken om letsel bij stoten te voorkomen

☐ Contrasterende kleuren tussen vloer, muren en sanitair voor betere zichtbaarheid

Download de valpreventie checklist

Heb je aan alles gedacht? In onze valpreventie checklist vind je alle mogelijke aanpassingen terug voor het veiliger maken van jouw badkamer. Download de checklist, print uit en neem mee naar een showroom of afspraak met een consulent.

Download de checklist

verhoogd toilet

Vergoeding

Wil je jouw badkamer veiliger maken? Weet dan dat er in Nederland verschillende wetten en regelingen bestaan om hulpmiddelen en aanpassingen aan de badkamer vergoed te krijgen. De wetten en regelingen zetten we hieronder op een rij.

De Wet langdurige zorg (Wlz)

De Wet langdurige zorg (Wlz) regelt zware, intensieve zorg voor kwetsbare ouderen, mensen met een handicap en mensen met een psychische aandoening. De gemeente vergoedt aanpassingen voor mensen met een indicatie voor Wlz-zorg, die de zorg thuis ontvangen.

De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo)

Gemeenten moeten ervoor zorgen dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. Dit doen ze door ondersteuning te bieden vanuit de Wmo: Wet maatschappelijke ondersteuning. De Wmo regelt dat mensen met een beperking ondersteuning kunnen krijgen. Denk hierbij aan ouderen, mensen met een lichamelijke beperking of mensen met psychische problemen. Zij krijgen bijvoorbeeld huishoudelijke hulp, een rolstoel of aanpassingen in de badkamer. Een hulpmiddel, zoals een toiletstoel of tillift, krijg je meestal in bruikleen van de leverancier van de gemeente. Gaat het om een vaste aanpassing, zoals een verbouwing van de badkamer? Dan moet je meestal één of meerdere offertes bij de gemeente indienen.

Een Wmo-voorziening is altijd afgestemd op de persoonlijke situatie. Vaak moet je meebetalen aan de Wmo-voorziening, dit is de eigen bijdrage Wmo. Je kan er ook voor kiezen om zelf hulpmiddelen in te kopen vanuit het persoonsgebonden budget (pgb). Aan het krijgen van een pgb zijn voorwaarden verbonden, deze kan je opvragen bij je gemeente.

Blijverslening

<< Let op: geld lenen kost geld>>

De Blijverslening is een lening voor mensen die hun koop- of huurwoning levensloopbestendig willen maken. Met deze lening kan je aanpassingen financieren die ervoor zorgen dat je langer zelfstandig in je eigen huis kan blijven wonen.

Het gaat hier om constructieve aanpassingen waarmee je de woning bereikbaarder en/of veiliger maakt, zoals de badkamer gelijkvloers maken met de slaapkamer of het aanbrengen van een traplift.

Ook aanpassingen die zorgen voor voldoende bewegingsruimte, denk aan het geschikt maken/vergroten van de badkamer en het verbreden van deuren, en het doen van technische aanpassingen (domotica) kan je met de blijverslening financieren. Of jouw gemeente de blijverslening aanbiedt, ontdek je op de website van de SVn (Stimuleringsfonds Volkshuisvesting). Een aanvraag voor een blijverslening doe je bij de gemeente.

De zorgverzekeringswet (Zvw)

Iedereen die in Nederland woont of werkt, heeft recht op zorg uit het basispakket. Dit is geregeld in de Zorgverzekeringswet (Zvw). Vanuit de basisverzekering wordt een groot aantal hulpmiddelen vergoed. Welke dat zijn, staat in het Reglement Hulpmiddelen van jouw zorgverzekeraar. Iedere zorgverzekeraar heeft zijn eigen reglement. Hierin staan ook de voorwaarden die horen bij de vergoeding, de eigen bijdragen, de gebruikstermijnen en de kwaliteitseisen. Voor veel hulpmiddelen, zoals loophulpmiddelen of orthopedische schoenen, geldt een eigen risico (en soms ook een eigen bijdrage).

Bronnen